Türkiye'de Mevcut Carangidae Üyelerine Bakış

Türkiye Kemikli Balıklar Listesi*

İstavritler (Carangidae)

İskender balığı (Alectis alexandrinus)

Çatal balığı (Alepes djeddaba)

Çıplak (Campogramma glaycos)

Trakun balığı (Caranx crysos)

Kral balığı (Caranx hippos)

Kral balığı (Caranx rhonchus)

Akya (Lichia amia)

**Kılavuz balığı (Naucrates ductor)

Kral balığı (Pseudocaranx dentex)

Sarı Kuyruk (Seriola dumerili)

Yaladerma (Trachinotus ovatus)

**İstavrit (Trachurus mediterraneus) (A)

**İstavrit (Trachurus picturatus) (A)

**İstavrit (Trachurus trachurus)

(*)Listenin Kaynağı: Wikipedia ve Tübitak kemikli balıklar listesi karşılaştırıldı. Fishbase isimli yabancı kaynağa göre bazı türler ‘İstavrit bozması’ olarak geçmekte. Bunlar açıklama başlıklarında belirtilmiştir.

(**) Yazıda bahsetmeye gerek görmediğim türler.

Ön açıklama: Blog içinde kaynağı şahsıma ait olmayan fotoğraf kullanmamam sebebiyle türlerin büyük bir kısmından fotoğraf olmaksızın bahsedeceğim. Ayrıca internette kolayca ulaşabileceğiniz bilgileri tekrar etmem salt bilgi kirliliğine neden olur. Şu halde türler üzerine yüzeysel temel bilgiler verileceği gibi yazının maksadına uygun bir gidişat izlenecektir. Türler hakkında ilgili bilgi eksikliği olanlara tavsiyem; balık cinsinin ismini (isimlerini) kopyala/yapıştır ile arama motorlarında aratmanız ve görseller de dâhil çeşit bilgiye ulaşmanız yönündedir.

Tür (Genus): Alectis

İskender balığı (Alectis alexandrinus):

En fazla 100 cm. boya ulaştığı bahsi geçen bir balıktır. Carangidae ailesine özgü fiziki benzeşme kısmen İskender balığında da hüküm sürer, fakat sırt ve anal yüzgeci uzantılıdır. Bunun dışında fiziki olarak diğerlerine göre daha yassı ve köşelidir. Akvaryuma özgü bazı süs balıklarına benzemektedir. Doğu Akdeniz sularında 40 cm. ile 60 cm. arası boyda gördüğüm bir balık olmakla birlikte sonbahar aylarında karış büyüklüğünde yavrular türlü yeme saldırma eğilimi göstermektedir. Amatör balıkçılar bu açıdan insaflı davranmalıdır. 

Tür: Alepes

Çatal balığı (Alepes djeddaba):

20-30 cm. arası av verdiği gibi 10 cm. ve altı boyutundakiler dahi açgözlü birer yırtıcıdır. Ve yine avcının insafına kalmış bir balık türüdür. Carangidae türünün ortak özelliği olan güçlü ve hızlı yüzme kabiliyeti çatal balığına boyutundan beklenmeyen bir kuvvet bahşetmiştir. Doğu Akdeniz,  Mersin civarında bolca bulunmaktadır.

Tür: Campogramma

Çıplak – İstavrit bozması (Campogramma glaycos):

60 cm. kadar görülen bir balıktır. Carangidae türünün özgün fiziki özellikleri tekrar karşımızda. Batı Akdeniz sularında daha sık görülen bir türdür. Avı keyifli olsa da maalesef yırtıcı balık türünün kötü kaderi bu balığında peşini bırakmaz yavruyken çok fazla av vermektedir. Avcının insafına bırakılmıştır. Akya ile karıştırılır.

Tür: Caranx

Trakun balığı – İstavrit bozması – Kral balığı (Caranx crysos):

Kızıldeniz’den göç ederek Akdeniz ve güney Ege kıyılarına yerleşen bir türdür. Caranx türünün göçü takribi 80 li yılların sonuna rastlamaktadır. Küçük sürüler halinde görülen bu balık 40- 70 cm. arası av verdiği gibi çeşit yeme saldıran yavruları da mevcuttur.  Yavru sürüleri yetişkin sürülerinden hacimlidir. Bilinçsiz avlanma kurbanı oluşuna pek çok defa şahit oldum. Büyüklerin avı oldukça keyiflidir. Akrabaları gibi oldukça güçlü ve süratli bir balıktır. Korunursa 5 kg. ye ulaşabileceği söylenir. Caranx’ların tümü kral - tral olarak anılmaktadır.  Akya ile en çok karıştırılan ikinci balıktır.  Giant trevally, nam-ı diğer GT’nin kuzenidir.

Kral balığı – İstavrit bozması (Caranx hippos):

75-124 cm. arası görülebileceği öne sürülen türdür. Batı Akdeniz’de daha çok görülmekle birlikte Akdeniz’e yerleşmiş bir diğer Caranx türüdür. Fiziki bazı farklılıklarla yukarıdakinden ayrışır fakat hemen her özellik yukarıdaki Caranx açıklamasıyla aynıdır. Görüntü itibariyle Giant trevally türüne daha yakındır. Güçlü ve hızlı olduğu gibi yine anlayacağınız üzere GT’nin bir diğer kuzenidir.

Kral balığı – İstavrit bozması (Caranx rhonchus):

35-60 cm. arası görülebileceği öne sürülen bir diğer Caranx. Yukarıda geçen iki güzel yırtıcıya karşın gerçekten istavriti andıran bir balıktır. Zira diğer iki balığın istavrit bozması olarak geçmesi anlaşılamaz bir basitleştirmedir. C. Rhonchus Akdeniz ve Ege'de görülmektedir.

Tür: Lichia

Akya (Lichia amia):

Doğu Akdeniz, Ege ve az miktarda Karadeniz’de dahi görülen değerli bir yırtıcı türüdür. Gelişme çağıyla eşzamanlı olarak avlanma güdüleri baş gösterir. 20 cm. ile 100 cm. arası av veren hatta nadiren daha büyüklerine rastlanan bir yırtıcıdır akya. Türlü kıyı canlısıyla avlanır. Doğu Akdeniz’de İlkbahar zamanı (maalesef) 20-30 cm. boylarında yoğun av veren tür, sonbaharda karşınıza daha irice çıkmaktadır. Küredeki iklim değişiklikleri bu süreci etkilemiş olsa da akya yılın hemen her zamanı sürpriz avlar veren bir balıktır. Tür üzerine İnternet ortamında yazılmış bazı açıklamalarda Akya'nın Caranx örneğinde olduğu gibi Süveyş kanalı marifetiyle Akdeniz’e ulaştığı iddia edilse de balık yerleşik bir türdür. Caranx türünün 90'lı yıllarda göç ettiği varsayılıyor Akya ise oldukça uzun zamandır denizlerimizde bulunmakta. Keza Akdeniz, Ege ve hatta Karadeniz'de dahi görülen Akya balığına mülteci muamelesi yapmak talihsizliktir. Bu balıklara balon balığı muamelesi yapılması hiç hoş değil. Bu muameleyi amatör balıkçıların reva görmesiyse ayrıca talihsizliktir. Yine İnternette dolaşan görüşlere göre balon balığının yegane düşmanı Akya balığıdır. Bu görüşün bilimsel bir temeline rastlamamış olsam da balığın korunması adına faydalı bir görüş olduğunu düşünüyorum. Zira ticari balıkçılar pek çok balık türüne reva gördüğü gibi bu türe de acımasızca musallat olmuştur. Akya azaldıkça balonun kendine yer bulması gayet basit... Ki Akya oldukça azaldı ve balon eş zamanlı olarak arttı...

Tür: Pseudocaranx

Kral balığı - İstavrit bozması (Pseudocaranx dentex):

Başka bir Caranx daha; yaygın olarak 40 cm. en fazla 122 cm. olanına rastlandığı gözlemlenmiş bir tür. Yine istavrit bozması olarak geçse de caranx türüne ait hız ve güce haiz bir balık. Akdeniz ve Ege'de görülmektedir.

Tür: Seriola

Sarı Kuyruk (Seriola dumerili):

Akya balığı ile en çok karıştırılan balıktır. Genellikle 100 cm. boyundakilere rastlanmaktadır. 180 cm. civarında açıktan av verdiği gibi 70-80 cm. boyutlarında da kıyı balıkçısının yüzünü güldürdüğü olur. Akdeniz ve Ege'de av verir. Çokça bilinen bir tür olduğu için fazla ayrıntıya girmeye gerek görmüyorum. 

Tür: Trachinotus

Yaladerma (Trachinotus ovatus):

Genellikle 25- 35 cm. arası av verse de 70 cm. boyutuna rastlandığı söylenir. Akya ile karıştıranlar vardır. Çıplak tral vb. çokça isim takılmaktadır.

Ülkede varlığı araştırmacılar tarafından kabul edilen carangidae ailesi üyelerini üstün körü bir şekilde açıkladım. Daha sağlam bir açıklama bunun okulunu okumuş insanlar tarafından yapılsa hoş olur. Şahsi bir merak bahanesiyle yazmak istediklerime ezcümle henüz giriş yapıyorum. Ülkemizde amatör balıkçılık sarf malzemesi ithalatı maalesef hemen her konuda olduğu gibi İstanbul endeksli ele alınmaktadır. Keza İstanbul’un yırtıcı balık popülâsyonu kabaca; levrek, göç lüferi ve yavrusu, palamut ihtiva etmektedir. Hal böyle olunca pek çok tür bilinmediği ve hatta yanlış bilindiği gibi av çeşitliliği bol olan denizler görmezden gelinmektedir. Bunun aksi getirisi, birçok balık türünün görmezden gelinmesinden başka nedir? İstanbullu amatör balıkçıların zoraki Levrek ve Lüfer aşkı Akdeniz'deki amatörü de etkilemektedir. Oysa yırtıcı balık çeşitliliği hayli hacimli bir denizdir Akdeniz! O kadar ki, denizimizde Giant trevally’nin yakın akrabaları mevcuttur. Hatta bizatihi Giant trevally’nin Süveyş’i geçip Akdeniz’de avare gezinmediğini kim iddia edebilir? Bu varsayımı unutmamak üzere bir kenara koyun! Biz caranx’ın ülkemizde varlığı belgelenmiş olanlarına dönelim. Genellikle tral olarak anılan bu tür yukarıda belirtilen kaynaklarda kral olarak geçmektedir. Hatta bazı dış kaynaklar Türkçe isim olarak ‘İstavrit bozması’ girişini yapmış. Dünyanın pek çok yerinde amatör balıkçıların hayallerini süsleyen bu balığın en azından yakın akrabalarının bizde mevcut olduğundan eminiz. Bu balığın korunması ve büyümesine olanak sağlanması bize ne getirir bir düşünelim...

Misal; Kral balığı güçlü bir balıktır ve bu yönüyle amatör balıkçıyı kendine bağlayacaktır. Levrek ve lüfer avında bulduğu keyfi daha çok kral balığına vakfeden amatör, farkında olmadan levrek ve lüferi korumuş olacak. Bu levreğe ve hatta lüfere dönemsel yasak getirilse dahi kimseyi rahatsız etmeyecektir(kimseyi rahatsız etmeyeceği kısmı görecelidir). Pek çok imkân sahibi amatör balıkçı seyahatten çekinmez! Kral balıkları, Giant trevally boyutuna erişirse İstanbul avcılarının Akdeniz’e kadar yolculuk etmekten imtina etmeyeceklerine eminim. Derdim ülkemizde balık avı turizminin gelişmesini desteklemek değil; mahut türler üzerindeki baskıyı biraz olsun azaltmaktır. Şuan ki durumda bu bir tür hayalden başka bir şey değil. Fakat bu düşünceler ne kadar çok sorumluluk sahibi amatör balıkçıya ulaşırsa o kadar iyi!

Amatör balıkçılık bir kültürse bu kültürün kendine has bir çeşitliliği olmalı. Her amatör balıkçı belirli türler üzerinde baskı uygularsa o türlere ticari balıkçılar kadar zarar verecektir. Biyolojik çeşitliliği korumanın yolu, kültürel çeşitliliği korumaktan geçer. Geçmeli! Oltaya hangi türün kanacağını tespit edemeyiz. Fakat oltaya kanan pek çok türü yaşam alanına sağ salim bırakma şansımız -özellikle kıyıdan at-çek yöntemiyle- oldukça fazla. Bu konuya yakala bırak üzerine yazdığım yazıda daha geniş yer verdim.

Tral, çıplak, yaladerma, çatal gibi çeşit lakaba sahip önemli yırtıcılar var; Akya, trakun, kral, tral adına ne derseniz deyin! Bu balıklardan bazıları oldukça büyüyen oyuncu balıklardır. Amatör balıkçı onları daha iyi tanımalı ve aralarında sirkülerde dahi yer bulamayanlar olduğunu bilmelidir. Buna rağmen büyümeleri için salmaktan/salmaya teşvikten imtina etmemelidir. Yakın zamanda korunmaları ve en azında sirkülerde mantıklı bir yere haiz olmaları adına girişimlerde bulunulmalıdır. Denizlerimiz oyuncu balıklar sınıfından önemli üyeler Carangidae ailesinden gelmektedir. Sahip çıkmak amatör balıkçının görevidir. 

Son olarak; kendini amatör balıkçı addeden kişi sadece 'nasıl/neyle avlanır?' şiarıyla yola çıkmak yerine, 'bu tür nedir ne zaman cinsel olgunluğa erişir' gibi önemli detaylara da eğilmelidir.